Beleidsplan 2020 – 2025

 

Beleidsplan Brabants Heem 2020 – 2025

Versterken, Verbinden, Verleiden

 

I Trends

 

Erfgoed is maatschappelijk relevant

Erfgoed is de materiële en immateriële erfenis van vorige generaties, die mensen waarderen, zich mee identificeren, willen bewaren en doorgeven aan volgende generaties. Lokaal erfgoed, lokale geschiedenis en lokale heemkunde liggen veel mensen na aan het hart. De interesse in erfgoed lijkt in onze globaliserende samenleving steeds maar toe te nemen. De maatschappelijke gedragenheid neemt toe. Dat biedt kansen voor lokale erfgoedorganisaties. Ook lokale overheden zien steeds meer de waarde van erfgoedorganisaties in. Ze doen niet alleen onderzoek naar het verleden, maar ze maken het ook toegankelijk voor iedereen. Daarnaast verbindt erfgoed mensen, geeft het gemeenschappen een uniek gezicht en brengt het via erfgoedtoerisme geld in het laadje. Bovendien is het voor de beoefenaars een zinvolle vrijetijdsbesteding.

Steeds meer heemkundekringen hebben de ambitie uit te groeien tot een vereniging waarin erfgoed zo breed mogelijk wordt opgepakt.

Erfgoed is in

Op internet en social media is er een hausse aan erfgoedaanbod. De officiële instanties maken tempo met het digitaliseren van archieven, het digitaal toegankelijk maken van collecties en de ontwikkeling van interactieve websites om lokale geschiedenis toegankelijk te maken. Internationaal en nationaal is er veel aandacht voor immaterieel erfgoed. Voor de provincie is erfgoed een fundamenteel onderdeel van de Brabantse identiteit. Gemeentes zien in erfgoedtoerisme een middel om zich te profileren en bezoekers te trekken. Particulieren zetten hun verhalen, foto’s en films van vroeger online.

De liefhebber kan thuis achter de pc, op de laptop of op het mobieltje bij genealogische bronnen, bij notarisarchieven, kadastergegevens, burgerlijke standen en vooral ook bij heel veel sites van onbekenden met dezelfde interesse. Mensen kunnen via social media meepraten in actuele erfgoeddiscussies. De toegankelijkheid van bronnen bevordert de betrokkenheid bij streekgeschiedenis en streekcultuur.

Al die ontwikkelingen hebben een positief effect op het aantal mensen met interesse in Brabantse, regionale en plaatselijke geschiedenis, heemkunde en erfgoed.

 

Erfgoed is identiteit

De maatschappij van nu kent steeds meer mensen die belang hechten aan de geschiedenis en de volkscultuur van hun eigen regio. De betrokkenheid bij streekgeschiedenis en streektradities geeft hen een eigen identiteit en maakt dat zij zich geworteld voelen in een samenleving. De nieuwe ontwikkelingen in de samenleving maken het voor de heemkundekringen en hun overkoepelende organisatie Brabants Heem noodzakelijk in te spelen op nieuwe behoeften, zoals digitale ontsluiting, uitwisseling van kennis en vooral participeren in de lokale samenleving en inhaken op actualiteit.

 

Het provinciaal beleidskader “De Verbeeldingskracht van Brabant” is daarbij voor de heemkundekringen/ erfgoedorganisaties en Brabants Heem een belangrijk kompas: “Omdat het onze ambitie is om de verhalen van Brabant te kunnen (blijven) vertellen, focussen we op vier belangrijke verhalen van Brabant: Bevochten Brabant, Religieus Brabant, Innovatief Brabant en Bestuurlijk Brabant”. Daarnaast vraagt Brabants Heem ook aandacht voor Agrarisch Brabant en het Alledaagse Brabant.

 

Erfgoed gedragen door enthousiaste amateurs

Een actieve heemkundekring geeft inzicht in de roots van mensen en gemeenschappen en zet zich in om waardevol erfgoed te behouden voor de toekomst. Een heemkundekring bindt mensen, werkt samen met andere lokale organisaties en ontplooit zelf initiatieven. Juist die bindende kracht betrekt meer mensen bij de geschiedenis en bij het erfgoed en maakt de heemkundekring tot een belangrijke gesprekspartner voor de gemeente.

Er zijn veel actoren in het erfgoedveld, steeds meer particuliere initiatieven dragen bij aan een overweldigend aanbod voor de erfgoedliefhebber. Brabants Heem heeft contact met alle provinciale stakeholders, waaronder Erfgoed Brabant en de Erfgoed Brabant Academie, de bijzondere leerstoel aan de Universiteit van Tilburg, die door Brabants Heem is geïnitieerd.

 

II De opdracht van Brabants Heem

Brabants Heem neemt in Noord-Brabant een unieke positie in wat betreft de beoefening van lokale geschiedenis en heemkunde door vrijwilligers. Zij vervult vanouds een overkoepelende functie ten opzichte van de aangesloten heemkundekringen. Voorts onderhoudt zij relaties met uiteenlopende instellingen en organisaties die zich in bestuurlijke en/of inhoudelijke zin met erfgoed, aspecten van de regionale en lokale geschiedenis en heemkunde bezighouden.

 

Initiëren, stimuleren en faciliteren

De 130 aangesloten heemkundekringen tellen 35.000 leden en meer dan duizend actieve vrijwilligers die aan de basis staan van een breed draagvlak bij de Brabanders. Zij vormen een toenemende bindende kracht in de lokale samenlevingen, zij zijn de experts die het erfgoed, de lokale geschiedenis en heemkunde kennen. Brabants Heem is de overkoepelende ondersteunings- en verbindingsorganisatie voor alle bij haar aangesloten verenigingen op het gebied van Brabants erfgoed, Brabantse geschiedenis en Brabantse heemkunde. Brabants Heem is ten dienste van de uiteenlopende activiteiten van de bij haar aangesloten verenigingen en stichtingen een vraagbaak, een katalysator, een verbinder en een stimulator. Brabants Heem wil activiteiten initiëren, stimuleren en faciliteren. Brabants Heem wil hun belangen behartigen, is voor hen waar nodig gezicht en stem.

 

Brugfunctie

Brabants Heem wil in haar rol niet alleen reactief ondersteunend beschikbaar zijn voor de aangesloten verenigingen, maar vooral ook een initiatief-nemend en bevorderend orgaan zijn op het gebied van de deskundige uitoefening van de hobby. Brabants Heem wil een brugfunctie vervullen door de heemkundekringen te stimuleren bij de maatschappelijke ontwikkelingen aan te sluiten en gebruik te maken van de expertise die bij erfgoedorganisaties aanwezig is. Denk aan het behoud en het uitdragen van immaterieel erfgoed, het stimuleren van heemkundekringen om erfgoedtoerisme te bevorderen en het begeleiden van heemkundekringen in het digitale tijdperk. Brabants Heem zet haar netwerk in om activiteiten bij heemkundekringen eerder en effectiever in samenwerking te doen met belendende organisaties op het gebied van bijvoorbeeld genealogie, monumenten, natuur, tradities, e.a.

 

Van heemkunde naar erfgoed

Inhoudelijk is sprake van een verruiming van de focus van heemkunde naar erfgoed in de breedste zin van het woord. Het werkterrein wordt dus verbreed van de heemkundekringen naar alle organisaties die zich met erfgoed bezighouden. Hiermee sluit Brabants Heem aan bij de wens van de provincie om erfgoed-breed te denken en samen te werken met andere erfgoedorganisaties om samen de verhalen van Brabant vorm te geven. Het sluit ook aan bij de ontwikkeling dat steeds meer heemkundekringen zich ontwikkelen naar erfgoedorganisaties en op lokaal en regionaal niveau samenwerkingen aangaan met andere erfgoedpartners, zoals streekmusea, monumentenorganisaties en immaterieel erfgoedgemeenschappen. Brabants Heem wil de kennis en ervaring die bij de verschillende organisaties en vrijwilligers aanwezig is bij elkaar brengen en uitwisselen.

Zichtbaar en aanwezig

Brabants Heem spant zich in om met anderen het Brabantse, regionale en plaatselijke erfgoed en de Brabantse, regionale en plaatselijke geschiedenis en heemkunde een gezicht te geven. Primair via de heemkundekringen, door aanwezig te zijn, herkenbaar te zijn, opvallend te zijn, zoals door middel van studiebijeenkomsten, tijdschriften, boeken, websites, exposities, lezingen, social media, deelname aan plaatselijke gebeurtenissen, inhakend op actualiteit, etc. etc.

 

III Missie-statement

Brabants Heem is in Noord-Brabant de koepelorganisatie van de lokale heemkundekringen, die de belangen van de verenigingen behartigt en die de verenigingen stimuleert in heemkundebeoefening, onderzoek naar lokale en regionale geschiedenis, immaterieel erfgoed, erfgoedtoerisme, archeologie en monumentenzorg en de verenigingen vooral stimuleert daarmee naar buiten te treden, lokaal samenwerkingsverbanden na te streven en een bindende factor in de lokale samenleving te zijn. Brabants Heem legt contact met de partners in het erfgoedwerkveld en bouwt bruggen tussen de lokale heemkundekringen/ erfgoedgoedorganisaties en de partnerorganisaties. Brabants Heem is mede-actor voor het imago van het Brabantse erfgoed.

 

IV De beleidslijn 2020-2025

Brabants Heem wil in de voorliggende jaren zich bij haar taakvervulling focussen op drie beleidslijnen, die kort zijn weer te geven als Versterken, Verbinden en Verleiden.

 

Met versterken bedoelen we de voortdurende inspanning bij te dragen aan steeds sterkere lokale heemkundekringen.

Onder verbinden verstaan we de kracht die uitgaat van samenwerking tussen de diverse actoren in het werkveld.

En verleiden heeft betrekking op de aantrekkingskracht van lokale geschiedbeoefening, het bereik in de samenleving, de kunst om jong en oud te interesseren en te activeren voor het Brabants erfgoed en de Brabantse geschiedenis en heemkunde.

 

V De primaire taak: Versterken = Sterke lokale heemkundekringen

De heemkundekringen zijn de plek waar de liefhebbers van streekgeschiedenis hun passie uitoefenen, samen werken aan bronnenonderzoek, collectiebeheer, genealogie, publicaties, etc. Bij de heemkundekringen zit heel veel kennis over de geschiedenis, over families, tradities, landgoederen, toponiemen, industrieel erfgoed en heel veel meer. Deze kracht is het draagvlak voor heel veel erfgoedinitiatieven in de provincie. Deze kracht moet intact blijven en worden versterkt. Want alleen sterke heemkundekringen zijn een bindende kracht in de lokale samenleving en gesprekspartner voor de gemeente en instellingen als archieven en musea.

 

Onderstaand volgen clusters van initiatieven ter versterking van de heemkundekringen.

 

Verdieping van de activiteiten

Sterke vitale heemkundekringen zijn in staat hun werkzaamheden breed aan te pakken en in die breedte diepgaand onderzoek te doen.

 

Werkzaamheden in de breedte gaat verder dan de parochiegeschiedenis, de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en het verzamelen van gebruiksvoorwerpen en foto’s van het leven van vroeger. Het werkveld is ruimer. De provincie wil de geschiedenis van Brabant via vier verhaallijnen vertellen en zichtbaar maken: Bestuurlijk Brabant, Bevochten Brabant, Religieus Brabant en Innovatief Brabant. Daarmee wil de provincie de identiteit van Noord-Brabant versterken en daarmee het toerisme (en alles wat daaraan vast zit) bevorderen. De uitwerking van de verhalen mag iets toevoegen aan provinciale uitdagingen als ruimtelijke ordening, toerisme en sociale en economische veerkracht.

Brabants Heem zal de heemkundekringen op de vier verhaallijnen ondersteunen met activiteiten zoals de zomercolleges, de website en de Koerier.

 

De heemkundekringen aangesloten bij Brabants Heem hebben veel kennis over de geschiedenis, volkscultuur en erfgoed van hun plaats. Ze kennen de plekken, bronnen en mensen. Als geen ander kunnen de kringen van Brabants Heem de Verhaallijnen van Brabant uitdiepen, zichtbaar maken en vertellen. Veel heemkundekringen organiseren in Brabant activiteiten, die breed uitgedragen worden. Heemkundekringen houden lezingen, organiseren tentoonstellingen, schrijven boeken en leveren bijdragen aan lokale evenementen en streekactiviteiten. Brabants Heem zal de heemkundekringen bij de verdieping ondersteunen door themasessies, stimuleringsacties zoals de Knippenbergprijs, het kwartaalblad De Koerier, de participatie in het populair wetenschappelijk tijdschrift In Brabant en door het beschikbaar stellen van financiële ondersteuning via het Boekenfonds (dat ook beschikbaar is voor digitale initiatieven).

 

Verbreding van de activiteiten

Sterke vitale heemkundekringen zijn actief op gebieden als immaterieel erfgoed, volkscultuur, dialect, erfgoedtoerisme, archeologie, monumentenzorg en ruimtelijke ordening.

Brabantse Heemkundekringen houden zich van oudsher bezig met volkscultuur, de oude term voor wat wij nu immaterieel erfgoed noemen. In beide gevallen gaat het over cultuur die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Tradities dus. In tegenstelling tot materieel erfgoed werd immaterieel erfgoed tot voor kort niet beschermd. In 2003 echter namen de landen aangesloten bij UNESCO een conventie aan om het immaterieel erfgoed te gaan beschermen. Nederland sloot hierbij aan en ondertekende in 2012 het UNESCO Verdrag ter bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. Immaterieel erfgoed behoort dus voortaan ook tot het erfgoed dat wij willen behouden voor de toekomst.

Brabants Heem heeft de ambitie om in Brabant immaterieel erfgoed te ontsluiten, immaterieel erfgoedorganisaties te verbinden en te ondersteunen, en kennisuitwisseling tussen heemkundekringen en immaterieel erfgoed gemeenschappen te stimuleren.

Een opkomend werkterrein is de historische geografie. Wat is de impact van de geschiedenis op de lokale natuur en infrastructuur en andersom, heeft de lokale situatie impact gehad op het verloop van de geschiedenis. En wat is daarvan zichtbaar in de natuur, in de infrastructuur, in de ligging van gebouwen of de loop van rivieren.

Een thema als “Groen Brabant” past hierbij. Groen is ook een ruimte-inrichting.

Ook “community archeologie” is een nieuwe term, de link leggen tussen de oudste geschiedenis en het erfgoed van vandaag.

Steeds meer gemeenten zien in erfgoed een kans. Erfgoed verbindt en is goed voor de leefbaarheid van een gemeente. Tegelijkertijd geeft erfgoed een gemeente een gezicht en trekt bezoekers van buiten. Daarom hebben veel gemeenten erfgoedtoerisme als aandachtspunt in hun erfgoednota opgenomen. Erfgoed wordt ingezet voor branding. Vooral immaterieel erfgoed kan daarbij een rol spelen, immers veel Brabants immaterieel erfgoed trekt publiek (Boxmeerse Vaart, Heilig Bloedprocessie Boxtel, Bloemencorso Zundert). Voor heemkundekringen is dit een kans. Een goed toeristisch product is gebaseerd op een historisch verhaal en op historische herinneringsplekken. Heemkundekringen en streekmusea hebben de kennis daarover.
Brabants Heem ziet erfgoedtoerisme en – recreatie als een middel om kennis over de geschiedenis van Brabant te delen en te verspreiden en wil de komende jaren initiatieven ontwikkelen om heemkunde met toerisme en vrijetijdseconomie te verbinden

 

Brabants Heem stimuleert een bundeling van krachten op het gebied van monumentenzorg, werkt mee aan het creëren van een netwerk voor monumentenzorg. Brabants Heem stimuleert heemkundekringen om aan te sluiten bij lokale activiteiten op het terrein van monumentenzorg, zoals erfgoeddagen en Open Monumentendag. Brabants Heem ondersteunt en faciliteert de stichting De Brabantse Boerderij, deelt samen met De Brabantse Boerderij de Boerderijpluim uit voor voorbeeld initiatieven op het gebied van boerderijzorg. Ook is Brabants Heem één van de initiatiefnemers van het Platform Landelijk Erfgoed Brabant.

 

Digitalisering

Sterke vitale heemkundekringen investeren in digitalisering, zowel in het toegankelijk maken van de eigen collectie en informatie als het gebruik van digitalisering door haar leden.

Brabants Heem ziet het ook als haar taak de heemkundekringen te begeleiden bij het verder gebruiken van de kansen die digitalisering de kringen biedt. Door digitalisering kunnen kringen het publiek meer en beter laten kennismaken met door kringen verzamelde informatie. Kringen krijgen nieuwe mogelijkheden om met het publiek te communiceren. Door gebruik te maken van digitale toepassingen kunnen jongeren met belangstelling voor erfgoed gemakkelijker worden bereikt. Brabants Heem streeft met de samenwerkingspartners naar verdere professionele ondersteuning van heemkundekringen en vrijwilligers. Er wordt hard gewerkt om verdere ontsluiting van bij heemkundekringen aanwezige kennis mogelijk te maken via digitalisering en communicatie.

 

Een factor van betekenis in de lokale samenleving

Sterke vitale heemkundekringen hebben een sterke band in de lokale gemeenschap. Hoe sterker die band hoe groter de rol in de lokale samenleving. Zo zijn er basisactiviteiten zoals het houden van lezingen, het uitbrengen van een ledenblad, het openstellen van de collectie, het publiceren van boeken en bijvoorbeeld het plaatsen van vitrines met oude gebruiksvoorwerpen en oude foto’s op locaties als zorgcentra of bibliotheken. Tegenwoordig kan een sterke heemkundekring niet zonder social media, niet alleen voor het doen van mededelingen of aankondigen, maar ook van het plaatsen van historische weetjes, foto’s van straten en buurten. Sterke vitale heemkundekringen hebben een vanzelfsprekende rol bij evenementen als “75 jaar Bevrijding” en pakken hun lokale activiteiten het liefst op in nauwe samenwerking met lokale verenigingen.

De sterke vitale heemkundekring ontwikkelt zich tot de specialist van het lokale en/of regionale erfgoed, het identificeren van de streekeigen cultuur, het identificeren van het lokale immateriële erfgoed, de ontwikkeling van lokaal erfgoedtoerisme, etc. Zij verdiept zich daarin, zij bestudeert dat en zij ontwikkelt activiteiten om datgene wat een plaats bijzonder maakt voor een groot publiek toegankelijk te maken. Voor de een is het industrieel erfgoed, voor een ander een oude handelsroute en voor weer een ander een historische gebeurtenis.

 

Een factor van betekenis voor de gemeente

De sterke vitale heemkundekring wordt door de gemeente benaderd om haar kennis, actieve vrijwilligers en draagvlak in de gemeenschap. Dat is geen incidentele aangelegenheid zoals in een jubileumjaar voor de gemeente of bij een herdenking. Onderwerpen als erfgoedtoerisme, historische geografie en monumentenzorg zijn permanente onderwerpen. De kennis, die heemkundekringen hebben, kunnen op allerlei fronten van nut zijn voor gemeenten.

 

Bereik van jeugd en jongeren

De sterke vitale heemkundekring heeft communicatie als topprioriteit op de agenda van haar bestuursvergadering staan. De sterke heemkundekring is voortdurend aanwezig in de media, in de lokale huis-aan-huis-krant, in het nieuws, op social media, met folders in de wachtkamer van de tandarts, met vitrines in de zorgcentra en op de bibliotheek, op de basisschool en bij de demente bejaarden. Communicatie geeft de heemkundekring een gezicht, een herkenbaarheid en maakt de heemkundekring tot een vaste waarde in de gemeenschap die vanzelfsprekend is. Ook jongeren of de doelgroep tot 50 jaar zal daar impliciet kennis van nemen en bij het aanwakkeren van de interesse de weg naar de heemkundekring weten te vinden. Brabants Heem wil de heemkundekring ondersteunen met deskundige informatie over de mogelijkheden van communicatie.

In de praktijk blijkt een cursus lokale geschiedenis een effectief middel om mensen van alle leeftijden te boeien voor lokale geschiedenis en cultuur.

 

De sterke vitale heemkundekring heeft ook inhoudelijk iets te bieden als jongeren zich melden en aangeven een activiteit te willen oppakken: projecten als vrede en oorlog, duurzaam erfgoed en intergenerationeel verhalen en ervaringen delen, blijken goed aan te slaan bij jongeren.

Brabants Heem zal dit op provinciaal niveau ondersteunen door te werken aan het geven van een eigentijds gezicht aan geschiedenis, heemkunde en erfgoed.

 

VI Krachtenbundeling in het werkveld (Verbinden)

 

Erfgoed-breed

Erfgoedorganisaties werken met passie aan het behoud en beheer van het erfgoed waar ze zich op richten (monumenten, boerderijen, landschappelijk erfgoed, roerend erfgoed en immaterieel erfgoed). Er zijn twee trends die uitdagen de samenwerking te intensiveren:

1. De provincie wil dat de instellingen die onderdeel zijn van de basisinfrastructuur erfgoed-breed samenwerken (met name voor een eenduidige communicatie richting erfgoedveld, om de aanwezige kennis centraal digitaal te kunnen ontsluiten en om het zichtbaar maken van het gezamenlijk scholingsaanbod).
2. Erfgoedorganisaties, zoals heemkundekringen en streekmusea, zien zich geconfronteerd met een teruglopend aantal actieve vrijwilligers, terwijl door de populariteit van erfgoed het ledenaantal en de bezoekersaantallen juist kunnen toenemen. Dat kan bestuurlijke frictie opleveren.

Erfgoedverenigingen zijn nu vooral actief met de eigen leden en binnen hun eigen regio. Maar als de erfgoedverenigingen meer samenwerken, kunnen activiteiten gezamenlijk worden uitgevoerd. Het zoeken naar elkaars belangen, het delen van kennis en het zoeken naar overlappende mogelijkheden en activiteiten, kan bij vrijwilligers inzicht geven in synergie en symbiose en vervolgens samenwerkingen tussen erfgoedverenigingen bewerkstelligen.

Brabants Heem werkt nauw samen met de stichting De Brabantse Boerderij, Erfgoed Brabant Academie, Erfgoed Brabant, Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, Centrum voor de Studie van Land en Volk in de Kempen, Noord-Brabants Archeologisch Genootschap, Archeologische Vereniging Kempen- en Peelland, Historische Vereniging Brabant, Noord-Brabants Archeologisch Genootschap, Monumentenhuis, Platform Landelijk Erfgoed Brabant en de Vlaams-Nederlandse werkgroep Volkscultuur. Daarnaast is er samenwerking met de Heemkundekoepels Gouw Antwerpen en Gouw Vlaams-Brabant in de werkgroep Hertogdom Brabant. Verder stimuleert Brabants Heem samenwerking tussen erfgoedvrijwilligers en archief- en documentatiecentra.

 

Verbindingen

Brabants Heem is al enkele jaren bezig om verbindingen te leggen tussen de verschillende provinciale erfgoedkoepelorganisaties onderling enerzijds en tussen lokale en regionale erfgoedorganisaties anderzijds. Het doel van samenwerking is dat de energie en de activiteiten van de vrijwilligers doelmatiger worden benut en ingezet. Dat kan weer tot gevolg hebben dat met minder vrijwilligers juist evenveel, of zelfs meer activiteiten mogelijk blijken. Een verder belang is dat erfgoedverenigingen een grotere maatschappelijke betekenis gaan krijgen waardoor nog meer mensen plezier aan erfgoed zullen gaan beleven. Daarom wil Brabants Heem die onderlinge banden tussen erfgoedverenigingen op lokaal, regionaal en provinciaal niveau versterken en onderlinge samenwerkingen bevorderen.

Erfgoeddag

Belangrijk voor Brabants Heem en voor onze heemkundekringen is een goede samenwerking met andere dragers van het erfgoed en de overheid. Van oudsher maakt Brabants Heem gebruik van expertise, diensten en adviezen van Erfgoed Brabant. Wij willen samen met Erfgoed Brabant de samenwerking in de erfgoedsector verbreden. Zo’n koepel kan leiden tot het gezamenlijk genereren van activiteiten op het gebied van erfgoed en monumenten. Gedacht wordt aan een jaarlijkse Brabantse Erfgoeddag, naar het voorbeeld van Vlaanderen. Deze erfgoeddagen worden lokaal georganiseerd door de plaatselijke samenwerkende erfgoedorganisaties. Brabants Heem hoopt in een beperkt aantal plaatsen hiermee een begin te kunnen maken.

 

VII Een aansprekend erfgoed-profiel (Verleiden)

Brabants Heem wil de komende jaren met de bij haar aangesloten heemkundekringen en met de partners in het erfgoedwerkveld werken aan nieuw imago van de lokale geschiedbeoefening en de heemkunde. Passie voor de leefomgeving is niet grijs en stoffig, maar boeiend, uitdagend, in en actueel. Erfgoed moet vanzelfsprekend lesstof zijn in het onderwijs. Ook mensen met een drukke baan moeten lid zijn van de plaatselijke heemkundekring, het kwartaalblad ontvangen en naar lezingen gaan. Mensen van alle leeftijden moeten de weg naar de lokale heemkundekring weten te vinden en een geweldige tijdsbesteding ontdekken. Steeds meer mensen moeten thuis genieten van het ruime aanbod van verhalen, monumenten, oude foto’s, historische geografie. Steeds meer toeristen moeten bij hun verblijf in Brabant een graantje erfgoed willen meepikken. Het is interessant, leuk, je doet ontdekkingen en je snapt meer van je eigen roots en je eigen leefomgeving.

 

Een hele kluif, waarvan slechts de startsituatie bekend is. Binnen het bereik van Brabants Heem is dat internet met onder andere de website, facebook en De Koerier en in samenwerking met anderen is dat bijvoorbeeld het tijdschrift In Brabant. Een gezamenlijk en belangrijk Brabants erfgoed-gezicht is de website Brabants Erfgoed in beheer bij Erfgoed Brabant.

Minstens zo belangrijk is hoe de lokale heemkundekringen invulling geven aan de uitstraling van lokale geschiedbeoefening, aan de kunst van het verleiden, samen met de verwante lokale organisaties, inhakend op evenementen en actualiteiten. Wellicht kan voor de lokale heemkundekringen een jaarlijkse Brabantse erfgoeddag een platform zijn, waarop de imago-verandering kan worden opgebouwd. De heemkundekringen organiseren samen met andere lokale erfgoedpartijen (milieuclubs, monumentenorganisaties, museumbeheerders, gildes, archieven, et cetera) activiteiten op lokaal of regionaal niveau.

 

VIII Vijf kerntaken

Vanuit de diverse beschreven trends en focuspunten ziet Brabants Heem voor de komende beleidsperiode in het erfgoed-werkveld vijf kerntaken:

 

Versterken

1. Support aan heemkundekringen
2. Cultureel ondernemerschap

Verbinden

1. Samenwerking die leidt tot Brabantse Erfgoeddag

Verleiden

1. Erfgoed is in!
2. Bereik van jongeren

 

Het werk gebeurt natuurlijk door de vrijwilligers in de heemkundekringen, waarbij de heemkundekringen zelf de eigen prioriteiten bepalen en de eigen doelstellingen formuleren. Brabants Heem kan voorwerk doen en stimuleren, heemkundekringen oproepen initiatieven te nemen en de heemkundekringen support bieden door kennis en ervaringen te delen.

 

In onderstaande paragrafen worden hoofdlijnen per kerntaak geschetst.

 

IX Support aan heemkundekringen

Heemkundekringen zijn in hun activiteiten afhankelijk van de beschikbare medewerkers en hun interesses. De ene heemkundekring heeft een team voor diepgaand onderzoek en het regelmatig publiceren van boeken, een andere kring is al blij als voor de leden een kwartaalblad van niveau uitkomt. De ene heemkundekring heeft een prachtige collectie met wisseltentoonstellingen, de ander heeft geen eigen onderkomen. Dat geeft allemaal heel veel diversiteit.

Ook een sterke heemkundekring kan niet alle verdieping en verbreding oppakken. Er moeten keuzes worden gemaakt. Wie nog bezig is een collectie op te bouwen, moet daar veel tijd in stoppen. Wie begonnen is aan digitalisering, moet daar veel tijd in stoppen. Maar met de ontwikkeling in de tijd, met het beter benutten van digitalisering en met nieuwe medewerkers, kunnen nieuwe uitdagingen worden aangegaan.

 

Brabants Heem zal in haar support niet voortdurend alles promoten, maar keuzes maken, elk jaar enkele thema’s aanwijzen die aan de orde komen in workshops, op de raad van Aangeslotenen, in regio-overleg, in de Koerier, op de website, e.d.

Thema’s die aandacht vragen zijn:

• Inhoudelijk: erfgoedtoerisme, groen Brabant, immaterieel erfgoed, historische geografie;
• Organisatorisch: digitalisering, jongeren, imago, gebruik van social media, onderwijs;

Bovendien zal worden gestreefd naar effectieve middelen, nieuwe werkvormen. Soms is een workshop van anderhalf uur net zo effectief als een hele dag met sprekers.

 

Neemt niet weg dat Brabants Heem in de breedte support moet bieden, omdat in de diversiteit van verenigingen nieuwe initiatieven ook sterk per heemkundekring kunnen verschillen. De website en De Koerier kunnen hier een belangrijke rol spelen. Maar vooral stimuleert Brabants Heem het leren van elkaar. De website van Brabants Heem is zo ingericht dat er volop ruimte is voor voorbeelden van heemkundekringen op alle mogelijk gebied, over besturen, over collecties, over lezingen, over excursies, over scholen, over toerisme, over immaterieel erfgoed, over jongeren, etc. etc. Het is de bedoeling dat heemkundekringen op zoek naar de precieze aanpak van nieuwe ontwikkeling zich kunnen oriënteren en voorbeeld kunnen nemen aan collega heemkundekringen, niet om precies te kopiëren, wel om de beste aanpak voor de eigen heemkundekring te ontdekken. Leren van elkaar.

 

De regiobijeenkomsten vormen voor de heemkundekringbesturen een praktische schakel met de overkoepelende organisatie. Met de intentie dat het niet een mededelingenorgaan is, maar primair een platform voor kennis en informatie-uitwisseling voor de heemkundekringen.

 

Voor steeds meer heemkundekringen wordt het besturen zelf, het vinden van bestuursleden, het vinden van medewerkers, het voldoen aan verwachtingen, moeilijker. Misschien heeft het te maken met het imago van de heemkundekringen. Brabants Heem komt met workshops besturen van een vrijwilligersorganisatie en vrijwilligersmanagement.

 

Een van de moeilijke aspecten blijft het worstelen met de juridische aspecten als auteurs- en beeldrecht en natuurlijk ook nog steeds de nieuwe privacyregels van de AVG, in een tijd dat de Europese Unie eerder met meer dan met minder maatregelen komt op het gebied van privacy.

 

Brabants Heem werkt samen met Erfgoed Brabant, die ook keuzes moet maken en haar prioriteiten legt bij digitalisering, educatie en de website Brabants Erfgoed, “De website van ons samen!”. Eveneens werkt Brabants Heem samen met de Erfgoed Brabant Academie, waarvan de organisatie bij Erfgoed Brabants is ondergebracht, maar die “de Academie van ons samen!” is.

 

X Cultureel ondernemerschap

Brabants Heem bepleit de versterking van cultureel ondernemerschap. Als anderen expliciet vragen om de kennis van de heemkundekring mag daar best een financiële prestatie tegenover staan. Als de gemeente een omvangrijk project start ter bevordering van erfgoedtoerisme, waarmee later ondernemers meer inkomsten hebben en indirect dus ook de gemeente, dan mag daar best een financiële beloning tegenover staan. Als anderen gewin hebben mag de heemkundekring best meeprofiteren.Sterker nog, heemkundekringen moeten zich wel in die richting ontwikkelen. Meer activiteiten vergen meer financiële slagkracht en dat kan het best gezamenlijk aan elkaar gekoppeld worden gerealiseerd. Als er op verzoek extra activiteiten zijn, dan moet ook de financiële consequentie worden besproken met de verzoeker. Brabants Heem wil daarbij behulpzaam zijn.

En nogmaals, erfgoedtoerisme is een mooie kapstok, waarbij ook de heemkundekring initiatiefnemer kan zijn.

 

Verder zal Brabants Heem zich oriënteren op verruiming van de financieringsmogelijkheden, ook via Brabants Heem voor de heemkundekringen en initiatieven van heemkundekringen als beste voorbeelden delen.

 

XI Samenwerking die leidt tot een Brabantse Erfgoeddag

Brabants Heem zet zich in voor een integrale provinciale erfgoed benadering en het leggen van verbindingen tussen de verschillende provinciale erfgoed stakeholders en erfgoedkoepels. De ambitie is om een kapstok op te richten (of te doen oprichten) voor samenwerking op provinciaal niveau van erfgoedorganisaties. Een van de organisaties die bijzonder aandacht vraagt is de Stichting Brabantse Boerderijen, te beschouwen als een dochter van Brabants Heem. Het beschermen van landschap en boerderijen is ook een provinciaal aandachtspunt, die – als het aan Brabants Heem ligt – gestalte krijgt in een vijfde verhaallijn: ‘Groen Brabant’. Dit raakt ook het manifest Landelijk Erfgoed Brabant waarbij Brabants Heem is betrokken. Het Brabants Archeologisch Genootschap mag zich oriënteren op meer vraag-gestuurde diensten.

 

Naast de samenwerkingsinitiatieven heeft Brabants Heem de ambitie om de volkscultuur – nu immaterieel erfgoed genoemd – terug te brengen binnen de Brabantse Heemkunde. Ze wil de immaterieel erfgoedgemeenschappen verbinden aan Brabants Heem en de heemkundekringen de tools aanreiken om het immaterieel erfgoed in hun gemeente te inventariseren en documenteren. Immaterieel Erfgoed gemeenschappen houden zich bezig met lokaal erfgoed en werken uitsluitend met vrijwilligers. Ze passen dus binnen de koepel van Brabants Heem. De ambitie is de komende jaren verbindingen tussen de Brabantse Immaterieel Erfgoed gemeenschappen onderling en tussen de Immaterieel Erfgoed gemeenschappen en heemkundekringen tot stand te brengen. Het versterkt de voortgaande trend dat steeds meer erfgoedverenigingen lokaal en regionaal gaan samenwerken (de regionalisering van het lokaal erfgoed) en dat gemeenten erfgoed inzetten bij citymarketing en cultuurtoerisme.

 

Brabants Heem wil verbindingen leggen tussen heemkundekringen onderling en tussen heemkundekringen en andere (erfgoed) organisaties. Brabants Heem behartigt de belangen van de heemkundekringen bij derden, waaronder de provincie. Brabants Heem wil de heemkundekringen klaarmaken voor de toekomst met thema’s als het bereiken van jongeren, cultureel ondernemerschap en lokaal erfgoed uitdragen. Brabants Heem ontplooit initiatieven om de heemkundekringen een podium te geven. Dat podium is de introductie van een Brabantse Erfgoeddag.

 

XII Erfgoed is in

Erfgoed moet een imago krijgen van eigentijds, actief, in beweging, jong, actueel, ambitieus. “Erfgoed is in!”. Dat moet de uitstraling zijn van alle gezichtsbepalende uitingen van de heemkundekringen en ook van de overkoepelende organisatie. Dat geldt voor de website, de Koerier, In Brabant, maar het is ook sterk gekoppeld aan de diensten van Erfgoed Brabant, in het bijzonder de website Brabants Erfgoed.

 

Je moet niet communiceren als je niets te vertellen hebt, maar veel communiceren en tijdig communiceren is wel superbelangrijk. Er gebeurt veel in erfgoedland en dat moet af te lezen zijn aan de communicatie. In dit kader heeft Brabants Heem intensiever overleg met andere overkoepelende organisaties in het werkveld binnen de provincie.

 

De ambitie van Brabants Heem is om de website te laten uitgroeien tot een platform van lokale erfgoed beoefening, niet alleen voor de heemkundekringen, maar ook bij de leden en bij individuele erfgoedliefhebbers moet de website van Brabants Heem bij de favorieten staan. De website moet hiervoor nog wel meer gevoed worden (ook blogs en vlogs). Ook het gebruik van facebook en andere social media groeit. Verder worden De Koerier en de Nieuwsbrief uitgebouwd. Het aantal lezers en volgers moet nog omhoog.

Het adagium is: Geef de mensen die zich inzetten voor erfgoed, streekcultuur en lokale geschiedenis een gezicht!

 

XIII Jongeren

Jongeren bereiken is een belangrijk aandachtspunt voor de heemkundekringen. Veel heemkundekringen vinden dat ze daarin tekortschieten. Hoe bereik je jongeren? Hoe kun je jongeren bereiken via het onderwijs? Leraren worden bedolven onder lesbrieven en verzoeken van organisaties. Bij sommige heemkundekringen zie je gepensioneerde leerkrachten een rol spelen. Bij immaterieel erfgoed gemeenschappen is daar veel ervaring mee. Erfgoed Jong helpt organisaties met het bereiken van jongeren.

En hebben heemkundekringen jongeren iets te bieden? Belangrijk lijkt tenminste de jongeren hun eigen erfgoed te gunnen, hun eigen verleden, hun eigen keuzes, hun eigen uitingsvormen. Brabants Heem heeft de ambitie om goede voorbeelden, of voorbeelden waar heemkundekringen van kunnen leren, in de schijnwerpers te zetten, bijvoorbeeld op een workshop gekoppeld aan de Raad van Aangeslotenen.

Jongeren bereiken via onderwijs lijkt een vanzelfsprekende prioriteit.

 

XIV Resultaatmeting

De belangrijkste in dit beleidsplan genoemde ambities zijn:

 

Versterken = sterke lokale heemkundekringen (Kerntaak)

• Ondersteunen bij verdieping van activiteiten door zomercolleges, de website, De Koerier, themasessies, de Knippenbergprijs, In Brabant, het Boekenfonds, etc.
• Bevorderen van verbreding van de erfgoedbeoefening, te denken aan immaterieel erfgoed, volkscultuur, dialect, erfgoedtoerisme, archeologie, monumentenzorg en ruimtelijke ordening.
• Stimuleren digitalisering.
• Bevorderen dat heemkundekringen hun band in de lokale samenleving intensiveren, inclusief de relatie met de gemeente.
• Deuren openen om meer jeugd te bereiken. (Kerntaak)

Verbinden

• Intensiveren samenwerkingsverbanden op provinciaal, regionaal en lokaal niveau.
• Bevorderen contacten tussen de lokale heemkundekringen en de diverse provinciale overkoepelende organisaties.
• Initiatief van een Brabantse Erfgoeddag. (Kerntaak)

Verleiden

• Werken aan zichtbaarheid van erfgoed.
• Werken aan het positieve imago van erfgoed. Erfgoed is in! (Kerntaak)

 

Het succes van dit beleidsplan is de in ledental groeiende, in werkzaamheden verdiepende en verbredende, in de lokale samenleving acterende en met andere partijen samenwerkende sterke heemkundekring. Verschijningsvormen daarvan zijn het aantal lokale evenementen, het toenemend gebruik van social media, versnelling in digitalisering en grotere participatie vanuit de heemkundekringen aan de ondersteunende activiteiten van Brabants Heem (regioberaad, website, workshops).

Het succes van dit beleidsplan is de toegenomen samenwerking van overkoepelende organisaties in het werkveld en een aanzet tot een Brabantse Erfgoeddag.

 

Bij de uitwerking van dit meerjarenbeleidsplan in actieplannen per jaar zullen de ambities kwantitatief meetbaar worden gemaakt.

 

XV Tot slot

Brabants Heem is een vrijwilligersorganisatie van negen enthousiaste bestuursleden, die zich als vrijwilliger inzetten voor de Brabantse heemkunde, de Brabantse geschiedenis en het Brabants erfgoed op lokaal, regionaal en provinciaal niveau, sterk verbonden met de professionele uitvoerende dienst van de provincie, Erfgoed Brabant.

 

In dit beleidsplan is consequent gekozen voor het woord ‘heemkundekringen’ als het gaat om de bij Brabants Heem aangesloten verenigingen. Enkele heemkundekringen dragen andere namen zoals ‘heemcentrum’, ‘erfgoedvereniging’, ‘historische vereniging’ of ‘studievereniging’.

 

Het bestuur van Brabants Heem stelt respons op dit beleidsplan zeer op prijs. Dat kan in individueel overleg, per mail, maar bovenal is het regioberaad van de heemkundekringen de plek bij uitstek om over de beleidslijnen en de concrete uitwerking ervan te discussiëren. Dat leidt tot beter over en weer begrip, het leidt tot heldere gedeelde ambities, het leidt tot meer schouders onder breed gedragen wensen en dat allemaal leidt tot nog meer plezier bij veel mensen – actief in de verenigingen of consumerend op afstand – op het vlak van de Brabantse heemkunde, de Brabantse geschiedenis en het Brabants erfgoed.

 

Deze langere-termijnvisie moet natuurlijk worden opgevolgd door het concreet maken van de ambities en de plannen en het duidelijk maken hoe we de ambities en plannen kunnen realiseren.

 

Bestuur Brabants Heem

Udenhout, 24 januari 2019

Oirschot, 21 maart 2019

 

Het bestuur

Henk Hellegers, voorzitter

Harrie Boot, secretaris

Pieter Jacobs, penningmeester

Theo Cuijpers, geschiedenis, collecties, digitalisering, boekenfonds

Ad Jacobs, in- en externe samenwerkingsverbanden

Kees van Kempen, educatie, jongeren

Tjeu van Ras, communicatie, website, Koerier

Ineke Strouken, immaterieel erfgoed, erfgoedtoerisme

Otte Strouken, monumenten, samenwerkingsverbanden overkoepelende organisaties

 

Beleidsplan Brabants Heem 2020-2025