Het gezegende land van Sint-Willibrord: religie in Noord-Brabant

Met een aanloop vanuit de Middeleeuwen schetst deze lezing de wederwaardigheden van de Noord-Brabanders, hun geloof en hun kerken. Hoewel het begin van het christendom in onze contreien traditioneel wordt gelegd bij Willibrord als ‘apostel van Brabant’, weten we pas vanaf de twaalfde eeuw iets over de manier waarop Noord-Brabanders hun geloof beleefden. Uit die tijd dateren ook de oudste kerken.

Het hertogdom Brabant beleefde zijn gouden eeuw in de vijftiende en zestiende eeuw: een periode van culturele en economische bloei maar ook van religieuze spanningen. De bouw van talrijke nieuwe parochiekerken, een ‘overspannen’ devotioneel leven, en kritiek op pastoors en de Kerk volgden elkaar op. De religieuze repressie door de wereldlijke overheid leidde mede tot de Nederlandse Opstand, die voor Noord-Brabant desastreus uitpakte: grootscheepse verwoesting, politieke degradatie en een in het verweer gedrongen katholicisme. Toch ontstond er tussen katholieken en de dominante protestantse minderheid een vorm van ‘omgangsoecumene’.

Pas in 1796, met de gelijkstelling van de confessies in de Bataafse Republiek, kwamen er voor katholieken (en Joden) meer mogelijkheden voor maatschappelijke emancipatie. Met de in de tweede helft van de negentiende eeuw inzettende Verzuiling werden de religieuze verhoudingen weer op scherp gezet: katholieken uitten zich triomfalistisch tijdens het ‘rijke roomse leven’ en protestanten zochten hun heil in toenemende orthodoxie. Vanaf de jaren 1950 brak er door modernisering en ontkerkelijking een nieuw tijdperk aan waardoor het religieuze landschap van Noord-Brabant zich andermaal ingrijpend wijzigde.

Aan de hand van Brabantse voorbeelden wil ik laten zien dat de laatste jaren een meer genuanceerd beeld is ontstaan van de religieuze verhoudingen in Noord-Brabant in het verleden. Het roerend en onroerend religieus erfgoed legt daarvan tot op de dag van vandaag getuigenis af.

Benodigdheden: beamer en scherm

e-mail:a.j.a.bijsterveld@tilburguniversity.edu

Prof. Dondersstraat 77

5017 HJ Tilburg

tel. 013-5821905

Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld (Waalre 1962) is historicus en studeerde middeleeuwse geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en de Universiteit van Amsterdam. In 1993 promoveerde hij aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij was werkzaam als onderzoeker en docent aan verscheidene universiteiten in binnen- en buitenland (Luik, Princeton, Leuven, Venetië) en in het voortgezet onderwijs. Sinds 1999 is hij bijzonder hoogleraar Cultuur in Brabant aan Tilburg University, waar hij zich bezighoudt met onderwijs, onderzoek en ondersteuning op het gebied van de lokale en regionale geschiedenis, cultureel erfgoed en identiteit. Daarnaast is hij sinds 2004 universitair hoofddocent bij het Departement Sociologie aan de TiU, in welk kader hij colleges sociaal-culturele en middeleeuwse geschiedenis verzorgt. Hij maakt deel uit van verschillende tijdschrift- en jaarboekredacties en heeft als bestuurslid van verscheidene organisaties een actief aandeel in de organisatie van studiedagen en symposia op het terrein van de regionale geschiedenis en volkscultuur. Als adviseur is hij betrokken bij de beleidsontwikkeling van cultuurhistorische organisaties en instellingen en van provincie en gemeenten.