Middeleeuwse archieven bisdom ‘s-Hertogenbosch online

Brief van de hertog van Alva aan de bisschop van ‘s-Hertogenbosch waarin hij hem namens de koning vraagt gebeden uit te spreken en processies te houden wegens de grote overstromingen en hem aanspoort onderwijsinstellingen op te richten volgens opdracht van het Concilie van Trente en het provinciaal concilie van Mechelen, 1571
BHIC, 2147 Archief van de bisschop van ‘s-Hertogenbosch, 1559-circa 1650, inv.nr. 206
De Middeleeuwse archieven van het bisdom ’s Hertogenbosch zijn vanaf vandaag, 1 december 2020 online te raadplegen bij het BHIC in Den Bosch. Kern is het archief van de eerste zeven bisschoppen van ’s-Hertogenbosch. De inventaris is te raadplegen via internet en de stukken kunnen voor een belangrijk deel tevens in digitale vorm ingezien worden.
De huidige bisschop van ’s-Hertogenbosch, mgr. Gerard de Korte, en zijn voorganger, mgr. Antonius Hurkmans, hebben in het afgelopen decennium uiterst belangwekkende archieven in bewaring gegeven aan het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) in ‘s-Hertogenbosch.
Grote betekenis
Het archief van de oude bisschoppen van ’s-Hertogenbosch is door veel omzwervingen in onrustige tijden gehavend overgebleven. Toch is het politiek en kerkelijk van grote betekenis. Het toont hoe de bisschop moest laveren en marchanderen om zijn macht te vestigen en te handhaven. Het was een ware veroveringstocht, hem van bovenaf door paus en koning opgelegd met enorme hindernissen. Zijn contacten liepen in zuidelijke richting: het hof in Brussel, de aartsbisschop van Mechelen, de Universiteit van Leuven. De geplande bisdommen in het noorden konden niet tot ontwikkeling komen wegens de Opstand. Binnen zijn bisdom moest hij onderhandelen met onwillige kapittels en kloosters, die hun autonomie hardnekkig verdedigden, en een parochiegeestelijkheid en parochianen die niet zaten te wachten op strakkere regels. Voor de opbouw van een gezonde parochie- en kloostergeestelijkheid verleende de bisschop wijdingen en benoemde hij deze wijdelingen in de parochies. In zijn archief krijgen we inzicht in de ontwikkelingen in zijn bisdom via visitatieverslagen, vonnissen die hij persoonlijk velde in geval van zware zonden, en wijdingsverzoeken en benoemingen. Een afzonderlijk archief, de oude parochiedossiers, bevat stukken voor iedere afzonderlijke parochie en de daar gevestigde religieuze instellingen.
Deze archieven zijn nu ontsloten en digitaal te raadplegen. Toegang 2147 bevat de inventaris van het archief van de bisschop, toegang 2074 de inventaris van de oude parochiedossiers. Het merendeel van de stukken is in het Latijn gesteld. De gegevens over benoemingen, wijdingen en vonnissen zijn via een afzonderlijke database doorzoekbaar gemaakt op persoons- en plaatsnaam met samenvatting van de teksten. Onderzoeksmogelijkheden zijn er op uiteenlopende terreinen, van lokaal tot nationaal: politiek, kerkhistorisch, genealogisch, sociaal en (huwelijks)moralistisch om er enkele te noemen. De jongere archieven van de bisschop, vooral vanaf de negentiende eeuw, worden door het bisdom zelf bewaard.
Klik op onderstaande links voor het archief van de bisschoppen en de oude parochiedossiers:
Korte geschiedenis bisdom ’s Hertogenbosch: Geschiedenis bisdom
Foto boven artikel: Straf voor een zware zonde
Een gehuwde inwoner uit Boxtel had gemeenschap gehad met zijn ongehuwde dienstmeid. De bisschop bepaalt dat hij haar meteen uit zijn huis moet verwijderen en niet meer met haar mag omgaan. Hij moet zijn vrouw vergiffenis vragen en op komende Allerheiligen, gekleed in witte linnen kleding, in de parochiekerk van Boxtel met een brandende waskaars van een half pond in de processie naar het Heilig Sacrament gaan en deze kaars vervolgens voor het Heilig Sacrament offeren. De drie eerstkomende vrijdagen moet hij op water en brood vasten en op die dagen de mis horen. Hij moet bij de deken van Boxtel biechten en van hem de absolutie afsmeken. Van deze penitentie moet hij binnen twee weken een getuigenis van de deken van Boxtel aan de bisschop tonen. 23 oktober 1600.BHIC, 2147 Archief van de bisschop van ‘s-Hertogenbosch, 1559-circa 1650, inv.nr. 158 scan 23 (rechter pagina)
(collectie BHIC)